Bipolar Şizofreniye Döner Mi?
Hepimiz hayatın içinde bir şekilde karmaşık düşünceler, hisler ve duygularla yüzleşiyoruz. Ama bazen, bu hislerin ve duyguların ötesinde bir şeyler oluyor; kaybolmuş bir yön, anlaşılmayan bir hal… Bu yazıdaki konu da tam olarak böyle. Bir arkadaşımın söylediği bir şey, aklımda dönüp duruyor: “Bipolar şizofreniye döner mi?” Gerçekten, bipolar bozukluk ve şizofreni arasındaki bu ince çizgi nedir? Kimse böyle bir dönüşüm yaşamaz değil mi? Ama bazen, insana neyin olabileceğini bilemiyorsunuz.
Kendimi hatırlıyorum; henüz üniversitede ekonomi okurken, psikolojiye merakım vardı. Bir dönem, arkadaşlarımın duygusal ve mental sağlıklarını anlamaya çalışmak, kitaplar ve araştırmalar üzerinden kafa yormak, biraz da bir tür kaçış gibi geliyordu. Ama hayat, pek de kitaplarda yazıldığı gibi değil. Yaşadıkça, konu çok daha derinleşti. Şimdi, gelin, birlikte bu soruya bakalım: Bipolar şizofreniye döner mi?
Bipolar Bozukluk Nedir?
Bipolar bozukluk, duygusal dalgalanmaların belirgin olduğu bir mental sağlık rahatsızlığıdır. Kişi, genellikle “mani” adı verilen, aşırı coşkulu, hiperaktif bir dönem ile “depresyon” adı verilen, çok daha karanlık, düşük ruh haline sahip bir dönem arasında gidip gelir. Bu iki durum, kişinin günlük yaşamını oldukça zorlaştırabilir.
Bir arkadaşımın, Ali’nin hikayesini hatırlıyorum. Ali, okuldayken çoğu zaman enerjik, hayat dolu ve bazen de abartılıydı. Bir gün “Herkes bana bakacak, ben en iyisini yapacağım!” diyerek, bir sunum yaptı ve herkesi şaşırttı. Sonrasında, birkaç hafta boyunca depresyon halindeydi. “Hiçbir şey yapmak istemiyorum, hiçbir şey beni mutlu etmiyor” dediği anlar oldu. Kendisini bu dalgalanmalara neyin sebep olduğunu asla bilemedi.
İçimden bir şey diyor ki: “Ali’nin yaşadığı şeyin ne olduğunu tam anlayabilmek için biraz daha araştırma yapmalıyım.”
Bipolar bozukluk, genetik faktörler ve çevresel etmenlerin birleşiminden kaynaklanıyor. Yani sadece ailesel bir geçmişi olanlar değil, herhangi birinin de bipolar bozukluk geliştirme riski var. Peki ya bu bipolar bozukluk, bir noktada şizofreniye dönüşebilir mi?
Şizofreni: Farklı Bir Dünya
Şizofreni ise biraz daha farklı bir tablo sunuyor. Şizofreni, gerçeklikten kopma, halüsinasyonlar ve sanrılarla birlikte gelen, kişinin dünya ile bağlantısını kaybetmesine sebep olan bir hastalıktır. Birçok kişi, şizofreniyi “delilik” ile özdeşleştirir, ama gerçekte şizofreni, çok daha karmaşık bir rahatsızlıktır.
Kendimden örnek vermek gerekirse, 2 yıl önce bir arkadaşım, uzun süre işyerinden uzak kaldı ve sonra depresyonla birlikte birkaç hafta boyunca gerçeklikten kopmuş gibi hissediyordu. Hala aklımda: “Geceleri telefonum çalıyordu, ama telefonu kimse açmıyordu. Düşüncelerim, bir türlü doğru şekilde sıralanmıyordu. Sanki bir kabusun içindeydim,” demişti. O dönemde şizofreniye yakın belirtiler gösteriyordu, ama bunun bipolar bozuklukla bir ilgisi var mıydı?
Araştırmalar şunu gösteriyor: Bipolar bozukluk ile şizofreni arasında bazı ortak belirtiler bulunabilir, ancak her ikisi de farklı hastalıklardır. Bipolar bozuklukta kişi ruhsal dalgalanmalara sahipken, şizofrenide kişi genellikle gerçeklikten kopmaya başlar.
Bipolar Şizofreniye Döner Mi?
Bipolar bozukluğun şizofreniye dönüşüp dönüşmeyeceği sorusu, aslında biraz kafa karıştırıcı. Çünkü iki hastalık, benzer belirtileri paylaşsa da birbirinden çok farklıdır. Ancak bazı uzmanlar, bipolar bozukluğun şizofreniye dönüşebileceğini, yani şizofrenik özellikler gösterebileceğini söylüyor. Özellikle bipolar bozukluk hastalarında psikoz gelişmesi riski bulunmaktadır ve bu durum, şizofreni gibi hallüsinasyonlara, sanrılara ve gerçeklikten kopma hissine yol açabilir. Bu da insanı hem korkutucu hem de kafa karıştırıcı bir hale sokar.
Bipolar bozukluk, şizofreni gibi bir hastalığa dönüşmese de, bazı bireylerde psikoz belirtileri göstererek bu iki hastalık arasında bir sınır kayması olabilir. Yani bipolar bozukluk, şizofreniye tam olarak dönüşmez, ancak belirli psikolojik etkiler ve rahatsızlıklar, şizofreniye benzer bir hal alabilir.
İçimdeki mühendis diyor ki: “Evet, biyolojik açıdan, bipolar bozukluğun şizofreniye dönüşme riski vardır, ama bu süreç her hasta için farklıdır ve tek bir kuralı yoktur. Belirtiler birbirine benziyor ama farklı yapılar var.”
Fakat içimdeki insan tarafı hâlâ şüpheci: “Yani, biz bazen her şeyi ‘dönüşüm’ ya da ‘değişim’ diye adlandırıyoruz. Ama hastalıklar bir yerden sonra çok daha derinleşiyor ve etiketlemek, doğru bir şey olmayabilir.”
Gerçek İnsan Hikayeleri ve İstatistikler
Verilere bakacak olursak, Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, bipolar bozukluk, dünya genelinde %2-3 oranında görülürken, şizofreni oranı %1 civarındadır. Her iki hastalık da genç yaşlarda başlar, genellikle 18-30 yaşları arasında ortaya çıkar ve genetik faktörler etkili olabilir. Bipolar bozuklukta, hastaların yaklaşık %20’sinde psikoz belirtileri görülebilir. Ancak bu, şizofreniye dönüşeceği anlamına gelmez. Hatta bu belirtiler tedavi edilebilir.
Bir raporda, bipolar bozukluğu olan bireylerin %1’inin şizofrenik özellikler gösterdiği, ancak bunun genel anlamda şizofreni hastalığına dönüşmediği belirtilmiştir. Yani, evet, bipolar şizofreniye dönebilir ama döner mi, sorusunun cevabı biraz daha karmaşık.
Sonuç Olarak…
Sonuçta, bipolar bozukluk ve şizofreni birbirinden farklı rahatsızlıklar olsa da, bazı durumlarda belirtiler birbirine yakın olabilir. Ancak bipolar şizofreniye dönüşmez. Bu tür bir dönüşüm, tamamen farklı bir hastalık yapısına işaret eder. Bipolar bozukluk, tedavi edilebilir bir hastalıktır ve doğru tedavi ile hastalar, yaşamlarına devam edebilir.
Kendimi hatırlıyorum, üniversiteden sonra bir arkadaşım depresyon tedavisi görmeye başladı. Ve o tedavi sürecinde öğrendiğim bir şey vardı: Mental sağlık, dışarıdan bakıldığında çok daha karmaşık bir hale gelebilir. Ne kadar basit görünüyor olsa da, hastalıkların birbiriyle karışması, her zaman izlediğimiz yoldan sapmalar yaratabiliyor.
Peki ya siz ne düşünüyorsunuz? Bipolar bozukluk ve şizofreni arasındaki bu ince çizgi hakkında daha fazla şey keşfetmek isterseniz, belki de bu konuyu daha derinlemesine tartışmalıyız.